De basis van de X-guard draait om heuphoogte, voetplaatsing en gecontroleerde off-balancing. Met slimme instaps, veilige grips en drie betrouwbare sweeps verhoog je direct je succes, in zowel gi als no-gi. Praktisch, veilig en effectief.
Veel BJJ-beoefenaars beseffen niet hoe klein de details zijn die het verschil maken in de basis van de X-guard. Het is belangrijk om te weten waar je heupen, voeten en handen horen te zijn, anders voelt de positie wankel. Met een paar gerichte aanpassingen krijg je direct meer balans, controle en off-balancing. Dat merk je meteen aan je sweeppercentage.
Positie en Grips van de X-guard
Wat Is X-guard in BJJ
De X-guard is een open guard waarbij je onder het basisbeen van je tegenstander werkt. Je benen vormen een X rond dat been voor controle en hefboom. Het doel is direct off-balancing en veilig opkomen of sweepen.
- Heupen onder het centrum van hun basisbeen
- Knieën dicht en actief, tenen geflect
- Hoofd dicht bij hun scheenbeen om druk te sturen
Waarom werkt die X-structuur zo goed? Omdat je met je heuplijn onder hun zwaartepunt komt en hun basisbeen in een klem haalt waar ze moeilijk omheen kunnen draaien. Het punt is: als jouw heupen te ver weg zijn, voelt de X-guard slap en krijg je geen echte off-balance. Scoot dus net zo lang tot je heupen “onder” voelen; als ik het me goed herinner was dat voor mij het moment waarop de sweeps ineens vanzelf kwamen.
Hou je knieën als actieve klemmen, niet als passieve afstandhouders. Je tenen blijven geflect voor frictie en micro-aanpassingen. Je hoofd mag best dicht richting het scheenbeen zijn om druk te sturen en hun posture omlaag te duwen, maar blijf mobiel: een stijf hoofd maakt je traag in het volgen van hun posts. In ons geval merk je dat vooral in sparren tegen lange, rechtopstaande passers.
X-guard Grips en Positionering
- Voet buitenkant op heup of boven op het dijbeen voor lengtecontrole
- Andere voet haken achter de knieholte om de lijn te blokkeren
- Eén hand op de enkel van het basisbeen, andere hand cupt de knie of pakt broek/mouw in gi
- In no-gi werkt een twee-op-één op de enkel of een scoop grip onder het dijbeen sterk
Belangrijk detail: houd je buitenste voet verborgen. Als je tenen vrij liggen, kan je tegenstander pummelen en ontsnappen.
Die buitenvoet is je “gaspendaal” voor afstand en heuphoek; dat is wel handig om ritme te dicteren. Verberg de tenen door je knie iets naar binnen te draaien en je enkel te pointen achter hun heupbot. Met de hak achter de knieholte van het basisbeen sluit je de lijn: ze kunnen minder pivoteren en minder goed terugstappen. In gi geeft een broekspijp aan de kniezijde je extra trekkracht; no-gi vraagt vaker om een stevige cupping onder het dijbeen of een twee-op-één op de enkel voor directe controle van de inside position. Ik ben er niet 100% zeker van maar ik denk dat beginners de enkel-grip te los houden; knijp echt met je pink en ringvinger om slippen te voorkomen.
Denk ook aan je bovenlichaam: je schouders niet plat op de mat, maar licht gedraaid richting hun teenlijn. Zo kan je hipswitches maken zonder je X te verliezen. En als ze met het vrije been proberen te knieën-sleden, rijd je mee en herpositioneer je haken. Korte, kleine aanpassingen winnen hier de uitwisseling, echt waar.
Veiligheid voor Knieën en Enkels in X-guard
- Vermijd het forceren van de knie-inwaartse draaiing
- In gi geen heuplijn-kruising met druk op de knie om straf te voorkomen
- Blijf actief met je heupen zodat je niet gecrunched wordt tijdens counters
Veiligheid klinkt saai, maar het redt je trainingsweken. Draai nooit het kniegewricht als hefboom; stuur liever met heupen en enkellijn. In gi let je op scheidsrechters: kruis je voeten niet op een manier die lijkt op illegale kniedruk. En blijf “licht” in je heupen: als ze je pakken in een heavy sprawl kan een pass of footlock dreigen, maar dat is weer een ander verhaal. Als deze basis goed voelt, worden instappen en overgangen straks een stuk eenvoudiger en stabieler in live sparring.
Instappen en Overgangen
Instaps naar X-guard vanaf Open Guard
Als je al comfortabel bent in open guard, kun je met een paar duidelijke triggers snel naar X-guard schakelen. Kijk naar het moment dat je tegenstander staat of zijn gewicht verplaatst om je grip te breken: juist dán zit de instap. Het punt is dat je eerst balans steelt en daarna pas je heup eronder schuift. Eerlijk gezegd heb ik de meeste entries geleerd door langzaam te “scooten” en te voelen waar de druk naartoe gaat; in live sparren wordt het vanzelf sneller.
- De la Riva naar X-guard: trek de hiel, schuif je heup eronder, buitenste voet naar heup, binnenste voet haken
- Seated guard off-balancing: trek aan de enkel, scoot dieper en snij onder het basisbeen in
- From shin-to-shin: lift het been, drop je heup en sluit de X
Een klein detail waar ik gek op ben: als je vanuit seated de enkel naar je toetrekt, laat je schouders niet achterblijven. Schuif je heupen mee zodat je bovenbeen meteen onder hun dijbeen “glijdt”. Dat voelt in het begin wat dicht op elkaar, maar dat is wel handig voor gewichtsoverdracht. Ken je dat moment dat ze proberen te pummelen met hun knie? Dan ben je eigenlijk al te laat met je haken.
Van Single Leg X naar X-guard
Veel mensen blijven hangen in single leg X tot de scheidsrechter erbij in slaap valt. Voor zover ik weet is het meest betrouwbare signaal om door te schakelen het naar buiten draaien van hun knie. Dan wil je dieper onder de heuplijn kruipen, voeten herpositioneren en direct sturen. Ik ben er niet 100% zeker van maar ik denk dat het was Lachlan die zei: “als je heup niet onder het midden komt, krijg je alleen maar tegendruk.” Klinkt flauw, maar in de praktijk klopt het.
- Hou de enkel gevangen, verplaats je heupen dieper onder het dijbeen
- Schakel je binnenste voet van heuplijn naar knieholte en kruis je benen voor X-structuur
- Onmiddellijk off-balance naar de zwakke kant
Waarom wachten als je al controle hebt op de enkel? Trek die enkel richting je borst, rol iets op je zij en “spoel” hun knie naar binnen zodat hun heup zakt. Onmiddellijke off-balance is hier de sleutel; anders krijgen ze hun stand terug en ben jij je instap kwijt.
X-guard naar Back Takes en Controle
Vanuit een stabiele X-guard heb je twee paden: omver trekken of rug pakken. Als tegenstanders gaan overposten met de handen, maak je ruimte onder de heuplijn en kom schuin omhoog. Als ik het me goed herinner is de grootste fout hier te recht omhoog willen komen; hoek maken geeft je ruglijn.
- Wanneer de tegenstander overpost met de handen: onderdoor naar de heuplijn en kom omhoog naar de rug
- Leg drag grip na sweep om direct controle te behouden
- Stap naar knee cut zodra je boven bent voor stabiele passing
Na een sweep pak ik vaak meteen leg drag om hun heupen vast te zetten. Vanuit daar is de knee cut bijna automatisch en veilig. Soms kun je zelfs “wrestle up” naar een single als ze te ver naar voren leunen, maar dat is weer een ander verhaal. Echt waar: als je entries en overgangen strak houdt, volgen de hoge-percentage sweeps vanzelf.
Basis Sweeps die Altijd Werken
X-guard Sweeps voor Beginners
Nu je instaps en overgangen scherp hebt, wil je drie veilige, hoge-percentage opties die elkaar logisch afwisselen. Denk aan een kleine beslisboom: als ze rechtop blijven, als ze moeten posten, of als ze naar voren leunen. Eerlijk gezegd, als je deze drie goed timet, heb je in de meeste sparronden genoeg aan dit trio.
- Technical stand-up naar single leg
- Waiter sweep
- Tilt sweep met doorstap
Waarom werkt dit zo goed? Omdat je telkens dezelfde kernprincipes raakt: controle van het basisbeen, druk op de knie-lijn en een duidelijke richting voor het vallen.
Waiter Sweep stap voor stap
Voor mij is dit de stabielste optie als ze rechtop blijven en hun gewicht iets naar achteren is. Zorg dat je hoofd dicht bij hun scheenbeen blijft en vergrendel je haken hoog.
- Onderhook het vrije been en trek de enkel van het basisbeen naar je borst
- Rol iets naar je schouder, til met beide haken en stap je heup onder hen
- Ze vallen naar achteren, kom boven in leg drag of half guard top
Let op kleine details: houd je enkelgrip tot je echt controle voelt, en draai je borst naar hun tenen toe. Dat is wel handig om de spin tegen te gaan. Als ik het me goed herinner, maakt een mini-hip escape vóór je opkomt het verschil tussen slordig bovenkomen en direct in leg drag landen.
Tilt Sweep en Technical Stand-up
De tilt is je antwoord wanneer je hun lijn naar buiten breekt. Je snijdt hun steunhoek weg en dwingt een post. Het punt is: of ze vallen, of ze posten en dan ga je direct omhoog.
- Tilt: duw de knie naar buiten, trek de enkel naar je toe en kantel naar de zwakke zijde
- Technical stand-up: zodra ze moeten posten, plaats je buitenste voet op de mat, kom gecontroleerd omhoog en maak af met run-the-pipe of inside trip
Timing is hier alles. Wacht niet tot ze balanceren; zodra je de post voelt, zet je buitenste voet neer, houd de enkel gevangen en kom omhoog. Ik ben er niet 100% zeker van maar ik denk dat in Nogi de run-the-pipe net iets betrouwbaarder is, terwijl in Gi de inside trip met kraag- of mouwcontrole natuurlijker voelt. Maar neem het van mij niet aan; test het in je volgende spar.
Overhead Sweep wanneer gebruiken
Wanneer ze naar voren leunen om je haken te breken of je tenen te pummelen, laad je ze op. Strek beide benen synchroon, til je heupen onder hun zwaartepunt en stuur met je enkelgrip diagonaal over je hoofd. Voor zover ik weet werkt het het best als je knieën bij elkaar blijven, zodat hun heupen licht worden.
Stuur ze niet recht over je heen, maar 30–45 graden naar de kant waar je al controle hebt. Land je boven, kies meteen een dominante passinghoek: leg drag als hun knieën naar jou wijzen, of een backstep-lijn als ze open draaien. In ons geval, als ze halverwege blijven hangen, kun je vaak terugschakelen naar de waiter-chain—zoiets als een veiligheidsnet voor je X-guard game, echt solide. Dat was het dan voor deze basis, maar de foutcorrecties komen zo—en die maken dit geheel pas af, maar dat is weer een ander verhaal.
Fouten en Oplossingen
Eerlijk gezegd zie ik bij X-guard dezelfde patronen telkens terug, zelfs bij fanatieke blauwe banden. De sweeps uit het vorige stuk werken pas echt betrouwbaar als je basis klopt: heuphoogte, voetbescherming en constante druk op de knie-lijn. Het punt is: zonder die drie redden timing en explosiviteit het niet. Ik ben er niet 100% zeker van maar ik denk dat de meeste scramble-momenten ontstaan omdat iemand heel even die knie-lijn loslaat. Eén seconde is genoeg.
Veelgemaakte Fouten in X-guard voor Beginners
- Te lage heupen waardoor je geen hefboom hebt
- Voeten zichtbaar laten en daardoor voetpummels weggeven
- Geen druk op de knie-lijn waardoor de tegenstander vrij draait
Te lage heupen betekent dat jouw bekken onder hun zwaartepunt wegzakt. Til je heup iets op en wedge onder hun hamstring; denk aan je navel onder hun hiel brengen. Dat is wel handig als mentale cue. Voeten zichtbaar laten is vragen om een voetpummel: dorsiflex je enkels, verberg je hielen achter hun kuit/hamstring en klem je knieën als een klem. Geen druk op de knie-lijn? Dan draait hij eruit of backstept. Hou zijn knie op jouw borstkas gericht, met je binnenste haak achter de knieholte en je buitenste voet actief aan de heup. Kleine aanpassingen, groot verschil.
Problemen met Balans en Off-balancing
- Werk in ritmes van trekken duwen en liften om reacties te ontlokken
- Zoek altijd de zwakke kant van hun standbeen
- Gebruik je hoofd als derde punt voor richtingcontrole
Ritme maakt je X-guard levend: trekken–duwen–liften, in een golf. Tel in je hoofd: één (trek enkel), twee (duw knie naar buiten), drie (lift met beide haken). Als ik het me goed herinner was dat precies wat mijn coach riep tijdens een drukke open mat in Amsterdam, en het werkt nog steeds. De zwakke kant is meestal buiten de lijn van het standbeen; kantel daarheen met een pendel en schuif je heup iets dieper. Je hoofd is je derde stuurpunt: plaats je voorhoofd tegen het dijbeen bij de heup, kijk in de richting waar je hem wilt laten vallen en blokkeer zo zijn draai. Klinkt klein, voelt groot.
Antwoorden op Veelvoorkomende Counters tegen X-guard
- Knee cut dreiging: verplaats je heup dieper, herhaak de knieholte en tilt direct
- Backstep: volg met je buitenste voet naar de heup en switch terug naar single leg X
- Enkel loswrikken: wissel naar twee-op-één grip of grijp hoger aan de broek bij de knie
Bij een knee cut is jouw eerste reflex geen paniek maar dieper heupen: scoot onder het standbeen, herwin de knieholte met je binnenste haak en lif meteen. Geen pauze. Backstep? Volg de heup met je buitenste voet, hou de enkel vast en switch naar single leg X, dan sta je weer sterk voor tilt of technical stand-up. Enkel loswrikken los je op met een twee-op-één aan de pols of, in gi, hoger aan de broek bij de knie voor betere frictie. In no-gi werk je meer met cuppen, maar dat komt straks.
Coach-cue: “Heup dieper, knielijn terug, direct de lift.” Krijg je dat ritme, dan vallen je sweeps vanzelf — echt waar.
Maar neem het van mij niet aan: test dit in situatiesparren met alleen X-guard ingangen. Je merkt snel wat blijft hangen en wat nog rafelt, maar dat is weer een ander verhaal. Voor zover ik weet is die feedback-lus de snelste weg naar controle. Zo simpel is het.
Gi of No-gi en Slim Trainen
Verschillen tussen Gi en No-gi in X-guard
Voor wie de basis van de X-guard al voelt maar het verschil tussen gi en no-gi nog niet helemaal doorheeft: de kern blijft heuplijncontrole, maar je gereedschap verandert. In gi kun je met stof remmen en ankeren, in no-gi moet je timing en richting scherp stellen. Het punt is: jouw off-balancing moet passen bij het gripprofiel van de training.
- Gi: broek bij de knie en mouwgrips geven sterke remming. Denk aan een kniebroekgrip om hun standbeen te parkeren terwijl je met de mouw de schouderlijn vastzet. Minder glijden betekent dat je iets langer kunt nadenken over richtingwissels, al zou ik dat niet te ruim nemen.
- No-gi: werk met cuppen, pols en enkel, meer nadruk op timing en richting. Voor zover ik weet is een diepe enkelcup met je duimlijn naar beneden de meest betrouwbare anker, gecombineerd met een twee-op-één aan de pols of een hoofd-onder-arm frame.
- In no-gi is glijden groter, dus earlier off-balancing is cruciaal. Vóór je tilt, trek al een hoek: buiten-binnen-buiten in kleine ritmes. Eerlijk gezegd merk je meteen verschil in hoe snel ze stappen moeten bijhouden.
In Nederlandse academies wisselen we vaak tussen seizoenen: een no-gi blok richting zomer, gi richting het competitieseizoen. Dat is wel handig om beide X-guard-profielen fris te houden.
Drills en Timing voor X-guard
Als ik het me goed herinner was dit de set drills die mijn instap echt stabiel maakte. Kort, herhaalbaar, en makkelijk in te passen tussen rounds.
- Instapdrill vanaf seated naar X met lichte weerstand: partner staat half open; jij pummelt je binnenste scheen onder de dij, buitenste voet gaat naar de heup of heupband, direct een mini-tilt. Werk 60 seconden non-stop, wissel, en verhoog langzaam de handfighting.
- Off-balancing pendel met drie richtingen per herhaling: buitenlijn, binnenlijn, naar je hoofd toe. Iedere slinger eindigt in een korte freeze zodat je leert voelen waar hun gewicht is. In no-gi tik je eerder; in gi mag je iets dieper pendelen.
- Technical stand-up circuit met focus op gecontroleerd opkomen: na elke tilt kom je omhoog met je hand aan de enkel of mouw, knie eerst, borst recht. Geen sprongen, wel druk op het standbeen.
- Situatiesparren met slechts één sweep toegestaan om scherpte te bouwen. Kies vooraf: waiter, tilt naar buiten, of pantomime foot drag (in gi). Mis je kans? Reset. Ik ben er niet 100% zeker van maar ik denk dat 5 sets van 90 seconden ideaal is.
Train je met rondetimer? Plan blokjes van 3 minuten: 1 minuut instap, 1 minuut pendel, 1 minuut stand-up. Klinkt simpel, werkt echt waar.
FAQ X-guard basics
- Wanneer kies je X-guard in plaats van single leg X? Als de tegenstander je heuplijn naar buiten duwt en de knie opent, geeft X-guard meer controle en tilt. Je kruist je benen dieper en haalt de druk van hun binnenknie weg.
- Wat als de tegenstander knielt met het vrije been? Ga direct naar waiter sweep of kom gecontroleerd omhoog naar single leg. In no-gi hou je de enkel vast; in gi kun je de broek bij de knie pakken, maar dat is weer een ander verhaal.
- Hoe bescherm je je knieën? Houd je knieën dicht, flex je voeten en forceer geen draaiing tegen de heuplijn. Denk aan actieve tenen en je buitenste knie als bumper tegen hun heup.
Wie de kernprincipes van de X-guard beheerst, houdt tegenstanders uit balans en komt consequent boven. Denk simpel, druk precies, en wissel slim tussen sweeps en opkomen naar single leg. Train gericht met drills en duidelijke ingangen. De feiten spreken voor zich.
